با دكتر محمدرضا صفري‌نژاد، متخصص اورولوژي و استاد دانشگاه، درباره دلايل و درمان‌هاي بروز و ظهور خون در ادرار گفت‌وگو كرده‌ايم.
علت وجود خون در ادرار چيست؟
عوامل متعددي در بروز اين مشكل نقش دارند. عادت ماهيانه، ورزش بيش از حد، فعاليت جنسي، ابتلا به بيماري‌هاي ويروسي، ضربه و عفونت و… مي‌توانند باعث ظاهرشدن خون در ادرار شوند. البته عوامل خطرناك ديگري نيز در ايجاد اين مشكل نقش دارند؛ از سرطان كليه و مثانه گرفته تا وجود التهاب در كليه، مثانه، مجرا و پروستات و ابتلا به بيماري پلي‌كيستيك كليه. البته بيماري پلي‌كيستيك كليه را نبايد با كيست ساده كليه اشتباه گرفت چون در اين بيماري هر دو كليه پر از كيست‌هاي متعدد است. اين بيماري ارثي باعث مي‌شود در هر دو كليه، كيست‌هاي پر از مايع به شكل خوشه انگور ايجاد شود و معمولا در دهه پنجم زندگي به نارسايي كليه مي‌انجامد. گاهي هم علت مشخص نمي‌شود كه معمولا اين موارد خطرناك نيستند.
مصرف داروها هم مي‌تواند باعث بروز اين مشكل شود؟
بله، از ديگر علل نسبتا شايع وجود خون در ادرار مصرف داروهاي ضدانعقادي مثل وارفارين، هپارين و آسپيرين است. البته بروز لخته‌هاي خون و ابتلا به بيماري‌هايي هم كه باعث اختلال انعقادي مي‌شوند مثل هموفيلي و كم‌خوني داسي‌شكل كه در آن گلبول‌هاي قرمز به شكل داس درمي‌آيند، در بروز اين عارضه نقش دارد.
آيا در سنين مختلف، علت وجود خون در ادرار متفاوت است؟
بله، در دوران خردسالي، بيشتر به علت وجود كلسيم در ادرار، بروز عفونتهاي ادراري و بيماري‌هاي مادرزادي كليه و در سنين نوجواني و جواني و بزرگسالان به علت ابتلا به سنگ كليه، عفونتهاي كليه و بيماري‌هاي التهابي كليه، خون در ادرار ديده مي‌شود. در سنين سالخوردگي نيز علت اين مشكل بيشتر ابتلا به سرطانهاي سيستم ادراري يا بيماري‌هاي پروستات است.
آيا در همه موارد فرد خون را در ادرار مشاهده مي‌كند يا اينكه اين مشكل به‌راحتي قابل‌تشخيص نيست؟
در مواردي خود بيمار مي‌تواند خون را در ادرار مشاهده كند كه به آن «خون آشكار» مي‌گويند اما در حالت ديگر كه بسيار هم شايع است، بيمار در ادرار، خوني مشاهده نمي‌كند و فقط با انجام آزمايش مي‌توان به آن پي برد كه به آن «خون مخفي» مي‌گويند. در بسياري از موارد، خوني كه در ادرار دفع مي‌شود قابل‌مشاهده نيست و ادرار تغييررنگ ندارد، بنابراين افراد از اين موضوع مطلع نيستند. اگر خون آشكار مشاهده شود، رنگ ادرار به قرمز، صورتي يا به رنگ نوشابه سياه (قهوه‌اي يا شبيه چاي) تغيير مي‌كند. علت اين تغييررنگ وجود گلبول قرمز در ادرار است. حتي وجود مقدار اندك خون باعث تغيير رنگ ادرار مي‌شود. ممكن است فرد دچار علايم ديگري مانند درد شكم، كاهش شدت ادرار، تب، ادرار مكرر، درد حين ادرار و تمايل شديد به ادرار كردن نيز شود. با توجه به اينكه وجود اين مشكل مي‌تواند نشان‌دهنده بيماري‌هاي مهم سيستم ادراري باشد، لازم است حتما با انجام بررسي‌هاي لازم علت اين مشكل تشخيص داده شود.
چه كساني بيشتر در معرض خطر ابتلا به خون در ادرار هستند؟
بيماراني كه سابقه ابتلا به بيماري كليوي، سنگ كليه يا بزرگ شدن پروستات (كه بيشتر در مردان بالاي ۵۰ سال ديده مي‌شود) در آنها وجود داشته باشد و افرادي كه سيگار مي‌كشند بيشتر در معرض هماچوري (خون در ادرار) هستند به‌طوري كه آنها بايد به شكل دوره‌اي آزمايش ادرار انجام دهند. هرچند اين كار براي عموم مردم نيز توصيه مي‌شود.
راه‌هاي تشخيص اين عارضه چيست؟
وجود خون در ادرار را مي‌توان با آزمايش ادرار تشخيص داد. در آزمايشگاه ظرف مخصوصي به فرد داده مي‌شود تا نمونه ادرار را در آن جمع‌آوري كند. روش ديگر، استفاده از نوارهاي مخصوص است. اين نوارهاي باريك قسمت‌هاي مختلف رنگي دارند كه هر قسمت مخصوص تشخيص يك مورد خاص در ادرار، مثل ميزان قند و تعداد گلبول‌هاي قرمز است. اگر ادرار حاوي گلبول قرمز (خون) باشد، قسمت مربوط تغيير رنگ مي‌دهد. اگر خون واضح در ادرار ديده شود يا تست نواري از نظر وجود خون مثبت باشد، آزمايشگاه بررسي ميكروسكوپي انجام مي‌دهد تا تشخيص تاييد شود. وجود خون در ادرار بايد ۴۸ ساعت بعد با آزمايش دوم تاييد شود. براي تشخيص علت، معمولا به اقدام‌هاي اضافي مثل روش‌هاي تصويربرداري، سيستوسكوپي (كه در آن با آندوسكوپ مجراي ادرار، پروستات و مثانه بررسي مي‌شوند) و گاهي نمونه‌برداري از كليه نياز است. مردان بالاي ۵۰ سال كه علت خاصي براي يافتن خون در ادرارشان پيدا نشده، بايد از نظر سرطان پروستات، آزمايش آنتي‌ژن اختصاصي پروستات (PSA) بررسي شوند. البته تمام اين اقدام‌ها لازم نيست براي يك فرد انجام شود و در هر مرحله كه پزشك به تشخيص برسد، اقدام‌هاي بيشتر ضرورتي ندارد.
كمي هم در مورد روش‌هاي درماني اين مشكل توضيح مي‌دهيد؟
درمان خون در ادرار به علت آن بستگي دارد. اگر مشكل سنگ يا عفونت باشد، درمان اختصاصي انجام مي‌شود. اگر هم علت بروز آن، مصرف داروهاي ضدانعقادي باشد، ميزان دارو اصلاح خواهد شد. در مواردي هم كه علت واقعي در بررسي‌هاي پزشكي يافت نمي‌شود، توصيه مي‌شود سالانه با انجام آزمايش، ادرار كنترل شود تا پزشك مطمئن شود كه هيچ تغييري رخ نداده است.
حرف آخر؟
به رنگ ادرار خود توجه كنيد و هرگونه تغيير رنگ را جدي بگيريد و براي بررسي وجود تومور يا سنگ به پزشك مراجعه كنيد. وجود خون در ادرار، درد حين ادرار، تكرر ادرار يا احساس نياز بي‌مورد به ادرار از نشانه‌هاي رايج سرطان مثانه هستند كه بايد به آنها توجه كرد. هرچند وجود اين نشانه‌ها، صددرصد به معناي وجود سرطان مثانه نيست و عفونت‌ها، سنگ‌هاي مثانه و تومورهاي خوش‌خيم نيز مي‌توانند باعث بروز اين علايم شوند. پزشكان بايد توجه كنند گاهي مصرف برخي مواد و آلوده شدن نمونه ادرار با ترشحات واژن يا بتادين و بروز كم‌آبي شديد در بدن يا حتي انجام فعاليت‌هاي ورزشي سنگين و… باعث مي‌شود نتيجه آزمايش به صورت كاذب مثبت نشان داده شود يعني با آنكه نتيجه آزمايش وجود خون در ادرار را تاييد مي‌كند، در حقيقت خوني در ادرار وجود ندارد. از سوي ديگر، مصرف موادغذايي حاوي ويتامين C، مصرف دارويي مانند كاپتوپريل يا وجود پروتئين در ادرار و كاهش pH ادرار به كمتر از ۵ (خوردن مواداسيدي) نيز باعث مي‌شود نتيجه آزمايش از نظر وجود خون در ادرار به‌صورت كاذب منفي نشان داده شود، درحالي كه در حقيقت خون در ادرار وجود دارد.
بيماري هاي كليوي و راه های پیشگیری